ҮЙ-БҮЛӨЛҮК ДАРЫ-ДАРМЕК БИЗНЕСИ

Кагаздиевдин айткандарын иш жүзүндө текшерүү бир топ кыйын. Бирок анын жакындарынын фирмаларынын бири өткөн жылдын апрель айында мамлекеттик мекемелерди тендерсиз эле медициналык жана башка товарлар менен камсыздоого артыкчылык укугун ала жаздады деп айтууга болот.

Тизмени түзүүнүн мындай чарасы коронавирустук пандемия маалында медициналык жана башка мекемелер дары-дармектерге жана коргоочу каражаттарга муктаж болуп турганда бюрократиялык механизмдерден алыс болуу зарылчылыгы жана бир катар тармактарда экономикалык көрсөткүчтөрдүн төмөндөшү менен түшүндүрүлдү.

Бул учурда «Фамеко» (мурдагы «Камелин Азия») медициналык беткаптарды, респираторлорду, коргоочу комбинезондорду, бут кийимдерди, медициналык халаттарды, медициналык кепкаларды жана атайын кийимдерди тендерсиз алып келүүгө уруксат алууну каалаган.

Бирок, жыйынтыгында демилге кабыл алынган эмес — мамлекеттик сатып алуулар департаментинин өкүлү документ «азыр жөн эле турат» деп билдирди.

Бул токтом долбоору каралганча чиновниктин жакындарынын компанияларынын бири “Интермед ЛТД” компаниясы буга чейин коронавирус менен күрөшүү боюнча тендерлерге активдүү катышкан. 2020-жылы ооруканаларды коргоочу шаймандар, дары-дармектер, медициналык буюмдар менен камсыз кылуу боюнча 900 миң доллардан (69 миллион сом) ашык суммага келишим түзүп, жалпы бюджеттин дээрлик 20 пайызын COVID-19 менен күрөшүүгө сатып алууга жумшаган алдыңкы 5 компаниянын катарына кирген.

Ал жерде башкы фармацевттин жакындарынын фирмалары 133 миллион сомдук келишимдерди утуп алышкан. Ошондой эле, Кагаздиевдин жакындарынын компаниялары боюнча бир нече негизги даттануулар Эне жана баланы коргоо улуттук борбору (НЦОМиД) менен байланыштуу.

Эсеп палатасы 2017-жылы «Фамеко» («Камелин Азия») жабдыктарды завод баасынан дээрлик үч эсе кымбат, 6 миллион сомго жакын баада алып келгенин аныктаган.

«Чындыгында «Камелин Азия» ЖЧКсы кабыл алуу акттары жана эсеп-фактуралары боюнча Эне жана баланы коргоо улуттук борборуна бирдей аталыш менен баасы 14,5 миллион сомдук жабдууларды жеткирген», - деп айтылат маалыматта.

2022-жылдын жай айларында «Фамеко» компаниясынын атаандашы «Амика» дагы бир арызында Кагаздиевдердин жакындарынын компаниясы 57 миллион сомго тендерде талаптарды аткарбай кантип утуп алганын түшүнбөй жатканын жазган.

"[...] кантип сатып алуучу мекеменин квалификациясына жооп берген компания дал келбей калат дагы ал талаптарга жооп бербеген компания дал келип калат?" – деп жазат “Амиканын” өкүлү.

Аткаминердин аталаш эжеси Нурия Токтогулова ага жана башка жакындарына катталган компаниялар улуттук борбордогу тендерлерди утуп алганын ырастайт. Бирок ал муну атаандаштыкты имитациялоо деп эсептебейт.

Токтогулова директор болуп иштеген компаниялардын бири "ЭлЧи Фарм" ишканасынын жетекчилиги менен улуттук борбордун (НЦОМиД) мурдагы директору Камчыбек Узакбаевдин ортосунда туугандык байланышы бар деген божомолдор бар. Бул компания да ар дайым улуттук борбордун тендерлерин утуп келген.

Токтогулованын айтымында, ал «ЭлЧи Фармда» иштебейт, ал компаниянын негиздөөчүсү Зарема Камчыбекова менен таптакыр тааныш эмес. Камчыбекова менен Узакбаевдин уулу бир эле “Эл Талабы” саясий партиясынын негиздөөчүлөрү экенин эске албаганда, журналисттер улуттук борбордун ээси менен мурдагы директорунун түз байланышын таба алышкан жок.

Бирок Токтогулова Узакбаевдин өзүн жакшы тааный турганын мойнуна алды - ал таанышы улуттук борбордун дарыкана борборун каттоого да жардам бергенин айтат.

Мамлекеттик сатып алууларга мониторинг жүргүзүү боюнча жарандык форумдун төрайымы Гүлмира Абдыразакова Кагаздиевдин жакындары менен байланышы бар компаниялар менен Эне жана баланы коргоо улуттук борборунун (НЦОМиД) ортосундагы байланышты иликтөөгө жетиштүү негиздер бар деп эсептейт.

«Баардык фронттордо байланыш кайда экенин изилдеп, түшүнүү керек. Ал үчүн коррупцияга каршы иш-чаралар бар. [...] Мисалы бир медициналык мекеме сатып алууларга катышат жана алардын дарыканалары бар… Эгер тууганы башкарса, анда бул маселени сөзсүз түрдө коррупция боюнча текшерүү керек», - деди Абдыразакова.

Маектешкен юристтердин бири эгерде сатуучу менен улуттук борбордун ортосунда түздөн-түз кызыкчылыктардын кагылышын көрсөткөн байланыш табылса, анда мурдагы директор же башка кызмат адамы жоопкерчиликке тартылышы мүмкүн деп эсептейт.

«Эгер сатып алуучу мекеме мамлекеттик болсо, анда ооба, бул түздөн-түз кызыкчылыктардын кагылышы. Алардын тарабы экенин билип, [...] бул тендердин шарттарынан баш тартышы керек болчу алар», — деди атын атагысы келбеген юристтердин бири.

Маектешкен медицина тармагындагы эксперттер медициналык тендерлер саламаттыкты сактоо тармагындагы иликтенип жаткан коррупциялык схемалардын бири экенин, алар ачыкка чыкканда көбүнчө тендерлер кайра каралаарын айтышты.

«Саламаттык сактоо тармагындагы 25 жылдык тажрыйбамдан мен мындай иштер боюнча арыздарды, процесстерди көрдүм. Коомчулук, жарандык активисттер аларга көңүл бурса, анда мындай тендерлер кайра каралчу», - дейт Кыргызстандын саламаттыкты сактоо тармагындагы эксперт Елена Баялинова.

Мурдагы медицина кызматкери Бермет Барыктабасова тууганчылык кыргыз медицинасындагы саламаттыкты сактоо тармагында кызматта отурган чиновниктер үчүн кадимки көрүнүш экенин айтат:

«Дары-дармек департаменттинде чоң комиссия иштеп, тергөөнүн жыйынтыгында [мурдагы] директорго бир нече кылмыш иши козголгон. Кызматкерлердин байланыштары, фармацевтикалык бизнестеги туугандары, өздөрүнүн фармацевтикалык компаниялары да аныкталган».

Анын айтымында, чиновниктердин компаниялар менен байланышы тууралуу баары билет жана мындай байланыштарды тыкыр текшерүү керек.

«Бул [...] фармацевтикалык бизнестеги дары-дармек тармагындагы чиновниктердин бардык үй-бүлөлүк байланыштарын декларациялоо керек, тендерлерде - кимге алыскы туугандарына, аялы же балдары аркылуу катышышат... Фискалдык органдар муну көзөмөлгө алуусу зарыл», — деп жыйынтыктайт Барыктабасова.

Нурдин Кагаздиев бийликте кармалбай турганын жана каалаган убакта департаменттин директорлугунан кетүүгө даяр экенин белгиледи.